مقدمه
تاریخ 200 ساله صنعت و ورود به عصر جدید عصر فرا صنعتی عصر اطلاعات عصر فرا ملی و ارتباطات نتیجه رشد و ارتقا بهره وری است كه نمونه های بارز آن استفاده بیشتر اتوماسیون و كاربرد رباتها در تولید در كنار سیستمهای نوین مدیریتی می باشد. تنها در طول 15 سال اخیر افزایش بهره وری در سطح جهان 45 برابر شده است مه این افزایش معجزه آسا به طور عمده نتیجه بهبود در سیستمهای مدیریتی سازمانها و سیاستهای علمی تحقیقاتی و اقتصادی صحیح در كشور های پیشرفته صنعتی بوده است. بیگمان رشد اقتصادی جوامع در گرو نرخ رشد بهره وری آنان است. مطا لعات تجربی در كشور های پیشرفته صنعتی نشان داده كه اهمیت بهره وری در نتیجه توسع سیستمهای نرم افزار مدیریتی بیش از مشاركت و افزایش كمی عوامل كار و سرمایه در جریان تولید بوده است. پایین بودن سطح بهره وری مه از ویژیگیهای غالب كشور های كمتر توسعه یافته است ناشی از عوامل مختلف تاثیر گذار بر بهره وری است كه تعدادی از این عوامل خارج از كنترل این جوامع و پاره ای قابل چاره جویی و كنترل است. دقیقا به همین دلیل امروزه تمام كشورهای جهان در پی بدست اوردن پیشرفتهایی در زمینه بهره وری هستند بدین معنی كه بتوانند با مصرف منابع كمتر به مقدار تو لید ملی بیشتر دست یابند زیرا میان درآمد سرانه هر كشور و شاخص بهره وری رابطه ای مستقیم وجو دارد.
طی دو دهه اخیر ضرورت ایجاد وگسترش بخش بهره وری و مدیریت فراگیر و جامع بهره وری در سازمانها از اهمیت به سزایی برخوردار شده است. مدیریت بهره وری فراگیر بر اساس ذهنیت و برنامه ای استراتژیك، توجه صحیح به ارتقا انگیزه نیرو انسانی، بهبود مهارتهای آنان با بازآموزی و آتاهطینتبهخ آموزش و پرورش برای آنها، ایجاد زمینه مساعد برای بروز خلاقیت و استعدادها در سازمان، افزایش میزان تحقیق و توسعه، استفاده از علم و دانش در اداره امور و بهبود كیفیت محصول در جهت برقرای نضامی برای اندازه گیری، ارزیابی، برنامه ریزی و بهبود بهره وری فراگیر در سازمان است كه مدیر می تواند مشكلات و مساءل را تشخیص دهد و مساءل پیچیده سازمان را بر اساس اطلاعات لازم حل كند.
فصل اول :
مفهوم بهره وری
1- شاخصهای ارزیابی عملكرد سازمانها
برای سنجش و ارزیابی عملكرد هر سازمانی (اعم از سازندگان كالاها یا ارهه دهندگان خدمات) معیار ها و شاخصهای گونانگون و متفاوتی مورد استفاده قرار میگیرند. برخی از شاخصهایی که بیش از سایر معیارهای ارزیابی عملکرد رایجتر می باشند عبارتند از :
اثر بخشی، كارایی، نواوری، انعطاف پذیری و كیفیت زندگی كاری .
اثر بخشی با پاسخ به سوالا تی از این قبیل معلوم می شود كه: آیا برای رسیدن به هدفهای سازمان فعالیت های درستی را انجام میدهیم؟ آیا مشكلات سازمان را به درستی تشخیص داده ایم ، و در صدد رفع آنها بر آمده ایم؛ به طوری كه به هدفهای سازمان در موعد مقرر دست یابیم؟ درجه دسترسی به هدفهای از پیش تعین شده در هر سازمان، میزان اثر بخشی را در هر سازمان نشان می دهد.
كارایی به اجرای درست كار در سازمان مربوط می شود. یعنی تصمیماتی كه با هدف كاهش هزینه ها، افزایش مقدار تولید و بهبود كیفیت محصول اتخاذ می شوند. كارایی نسبت بازدهی به بازدهی استاندارد است.
نوآوری به میزان تطابق محصولات تولیدی و فرایندهای تولیدی یك سازمان در قبال تغییرات تقاضا و نیاز های جدید مشتریان، تغییرات تكنولوژی و ساخت محصوالات جدید گفته می شود. نو آوری به منظور برآورد نیازهای جدید مشتریان یا ایجاد تقاضای جدید و كسب سهم بیشتر در بازار در مقایسه با رقبا انجام می پذیرد.
قابلیت انعطاف به میزان توان سیستم تولیدی هر سازمان در عكس العمل و تطابق با تغییرات مورد لزوم در نوع، تركیب و مقدار مخصول گفته می شود.
كیفیت زندگی كاری به این موضوع مربوط می شود كه سازمان تا چه میزان به بر قراری ایمنی در محیط كار، امنیت شغلی در سازمان، پرورش استعداد كاركنان خود و بالا بردن مهارت های آنان از طرق گوناگون وبه عبارتی دیگر ایجاد رضایت شغلی آنان از محیط كار قادر می باشد.
شاخص دیگری كه برای سنجش عملكرد ساز مان های انتفاعی مورد استفاده قرار میگیرد، میزان سودآوری در قبال سرمایه و فروش می باشد در حالی عملكرد مدیران سازمانهای غیر انتفاعی بر اساس مقدار وارزش تولیداتشان در مقابل هزنیه های تولید شان سنجیده می شود.
سود آوری تابعی از درامد ها و هزینه ها می باشد. در آمدها به قیمت فروش و مقدار فروش محصئل بستگی دارد. در حالی كه هزینه ها تابعی از ارزش نهاده ها ومنابع به مار رفته در تولید محصول می باشند. دو شاخص مهم و اساسی كه مدیران برای اتخاذ تصمیمات درست به آنها توجه می كنند عبارتند از: بهره وری و كیفیت
بهره وری یعنی اینكه سازمان در قبال مقدار معینی از محصول به چه نسبتی از منابع تو لیدی استفاده می كند.
كیفیت به درجه تطابق محصول تولید شده با نیاز های مشتریان و طرح محصول گفته می شود. تصمیماتی كه مدیران در استفاده از نهاده ها و در ارتباط با فرایند تولید میگیرند بر میزان بهره وری، درجه كیفیت و در نهایت مقدار سود سازمان تاثیر می گذارد.
2- تعریف بهره وری
بهبود بهره وری مو ضوعی بوده كه از ابتدای تاریخ بشر و در كلیه نظا مهای اقتصادی و ساسی مطرح بوده است. اما تحقیق در بلره چگونگی افزایش بهر ه وری به طور سیستماتیك و در چار چوب مباحث علمی تخیلی از حدود 230 سال پیش به این طرف به طور جدی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است.
واژه بهره وری برای نخستین بار به وسیله فرانسوا كنه ریاضیدان و اقتصادان طرفدار مكتب فیزیوكراسی به كار برده شد. كنه با طرح جدول اقتصادی اقتدار هر دو.لتی را منوط به افزایش بهره وری در بخش كشاورزی می داند.
در سال 1883 فرانسوی دیگری به نام لیتره بهره وری را دانش و فن تولید تعریف كرد. با شروع دوره نهضت مدیریت علمی در اوایل سالهای 1900 فردریك وینسو تیلور و فرانك گیلبرت به منظور افزایش كارایی كارگران در باره تقسیك كار، بهبود روشها و تعیین زمان استاندارد مطا لعاتی را انجام دادند. كارایی به عنوان نسبتی از زمان واقعی انجام كار به زمان استاندارد از پیش تعیین شده تعریف شد. در سال 1950 سازمان همكاری اقتصادی اروپا به طور رسمی بهر ه وری را چنین تعریف كرد بهره وری حاصل كسری است كه از تقسیم مقدار یا ارزش محصول بر مقدار یا ارزش یكی از عوامل تولید بدست می آید. بدین لحاظ می توان از بهره وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی كار صحبت كرد.
در اطلا عیه تشكیل مركز بهره وری ژاپن در سال 1955 در ارتباط با اهداف ناشی از بهبود بهره وری چنین بیان شده است:
حداكثر استفاده از منابع فیزیكی ، نیروی انسانی وسایر عوامل به روشهای علمی به طوری كه بهبود بهره وری به كاهش هزینه های تولید، گسترش بازار ها افزایش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی همه آحاد ملت، منجر شود. از دید مركز بهره وری ژاپن بهره وری یك اولویت و انتخاب ملی است كه منجر به افزایش رفاه اجتماعی و كاهش فقر می گردد. مركز بهره وری ژاپن از زمان تاسیس در سال 1955 نهضت ملی افزایش بهره وری در این كشور را تحت سه اصل رهنمون ساز به جلو هدایت نموده كه عبارتند از :
افزایش اشتغال، همكاری بین نیروی كار و مدیریت و توزیع عادلانه و برابر ثمره های بهبود بهره وری در میان مدیریت، نیروی كار و مصرف كنندگان.
در سال های 1974 و اواخر 1984 سومانث سه تعریف اساسی را در باره بهره وری در ارتباط با سازمانها یا شركتها به شرح زیر ارئه داد:
بهره وری جزئی : نسبت ارزش و مقدار محصول به یك طبقه از نهاده را گویند.
بهره وری كلی عوامل تولید : نسبت خالص محصول بر مجموع نهاده های نیروی كار وسرمایه. معمولا به جای خالص محصول ارزش افزوده و در مخرج كسر مجموع ارزشهای نیروی كار و سرمایه را قرار می دهند. این معیار برای برخی از كالا های مصرفی نظیر تلویزیون ویدئو و كامپیوتر كه 65 هزیه تولید آنها را مواد مصرفی تشكیل می دهد معیار مناسبی نمی باشد.
بهره وری كلی: نسبت كل ارزش محصول تولید شده به مجموع ارزش كلیه نهاده های مصروفی است. این شاخص تاثیر مشترك و همزمان همه نهاده ها و منابع در ارتباط با ارزش محصول بدست آمده را اندازه گیری می كند.
بهره وری چند عامل: در این شاخص بجای همه عوامل در مخرج كسر، ارزش تنها چند عامل از كلیه عوامل تولید را قرار می دهند.
شاخص بهره وری جامع كل: عبارتست از حاصلضرب شاخص بهره وری كل در شاخض عوامل غیر قابل لمس. این شاخص پیچیده ترین معیار بهره وری است كه مفهوم بهره وری را نسبت به آنچه رایج و متداول است وسعت می بخشد و عوامل كیفی متناسب با نیازهای مصرف كننده یا مرتبط با دیدگاه شركت از كیفیت محصول ، كیفیت فرایند تا زمانبندی تولید و سهم شركت را نیز در بر میگیرد.
. این شاخص پیچیده ترین معیار بهره وری است كه مفهوم بهره وری را نسبت به آنچه رایج و متداول است وسعت می بخشد و عوامل كیفی متناسب با نیازهای مصرف كننده یا مرتبط با دیدگاه شركت از كیفیت محصول ، كیفیت فرایند تا زمانبندی تولید و سهم شركت را نیز در بر میگیرد.
تحقیقات نشان می دهد كه حدود 80 درصد شاخص هایی كه به عنوان شاخص بهره وری برای ارزیابی عملكرد شركت خود به كار می برند،غیر استاندارد بوده وبه هیچیك از چهار شاخص بهره وری فوق ارتباط ندارد.
3- دیدگاههای مختلف در باره بهره وری
الف- تعریف بهره وری از دیدگاه سیستمی
بهره وری از دیدگاه سیتمی طبیعت پیچیده تری داشته و در كل سیستم مطرح می گردد.
بهره وری عبارت است از نسبت بین مجموعه خروجیهای یك سیستم به ورودی یهای آن.
این تعریف در سیتمهای مختلف اجتماعی فرهنگی و صنعتی كاربرد دارد.
ب- بهره وری از دیدگاه ژاپنی
بهره وری در ژاپن موضوعی ملی و فراگیر است و به عنوان یك رویكرد تاریخی،استراتژی بهبود بهره وری در كنار كنترل كیفیت جامع TQC و مدیریت كیفیت جامع TQM مطرح میگردد.
به عقیده پروفسور ساساكی استاد دانشگاه سوكاهای ژاپن در رشته مدیریت سیستمها ،بدون توجه به بهبود كیفیت و كاهش ضایعات به
محصولات مرتبط
مشاهده همه
