اقوالُ عُلماءِ اللغه حول الترادف فی اللغه العربیه و ذكر نماذجَ من الترادف

 

قرآن کریم به زبان عربی مبین نازل شد، تا اینکه معجزه آشکار برای جهانیان باشد، بر قومی که خود قدر بزرگی بر بیان داشتند و در میان لهجه های مختلف، لهجه قریش جایگاه برتری گردید و قرآن از میان آن همه لهجه ها، از الفاظی نشأت گرفت که دارای آهنگی زیبا، گوشنواز و دلنشین است. لذا در این خلاصه پی آنیم که "مسأله ترادف" را که منشأ بحث و جدل و تحقیق علماء، لغت شناسان، ادیبان، و محققان از دیرباز تا کنون بوده است بررسی نمائیم.

در این میان لغت شناسان به دو دسته تقسیم شده اند :

1- موافقین : و این عده بر این باورند که برای یک معنی انبوهی از کلمات مترادف وجود داشته که باعث غنی و وسعت زبان گردیده، و علت آن را علل و اسبابی می دانند که به نوعی باعث ایجاز این زبان گردیده است. و کثرت مترادفات را باعث آهنگین نمودن نثر عربی دانسته اند.

2- دسته دیگر مخالفین وجود ترادف که صرف نظر از طبیعت و سرشت لغت، بر این باورند که هیچ دو کلمه ای در زبان عربی نمی توان یافت که از نظر معنی کاملاً یکسان باشد چون آن را حکیمانه نمی دانند، بلکه به دنبال فروق دقیق و عمیق میان ارتباط کلمات هستند.

در عصر حاضر یکی از موضوعات شعله ور فرهنگستان قاهره و مجامع علمی ادبی گردیده است.

این مختصر ره توشه در جستجوی یافتن پاسخی برای این مسئله است و می کوشد با بررسی زوایای مختلف موضوع برخی از آثار دانشمندان لغت شناس را در این زمینه مطرح کرده و مورد نقد و بررسی قرار دهد تا ان شاءالله و به تحلیل و قضاوت نهایی دست یابد.

 

فهرست مطالب

موجز الرساله (چكیده)................1

مقدمه......................2

فصل اول : شناخت ترادف ...................8

سیر تاریخی......................8

معاصرین و پدیده ترادف .....................13

جمع آوری لغت......................14

ترادف لغوی...................16

ترادف صراحتاً........................ 18

تعریف امام فخر رازی.........................19

تفاوت ترادف با تأكید و تابع.....................20

نتیجه 21

الفاظ متوارده و الفاظ مترادفه.........21

تعریف خواجه نصیرالدین طوسی...............22

ترادف غیر مفرده.............22

تعاریف اهل اصول................23

نمودار رابطه مترادف و متمایز..................23

نظریه دكتر ابراهیم انیس .................26

تعریف ترادف از نظر زبان شناسی معاصر...............27

پالمر................................27

اولمان ....................................28

ترادفات تام.........................28

شرایط ترادف تام و نظریه دكتر ابراهیم انیس ...............28

معاصر بودن........................29

وحدت محیط پیدایش زبان...........................29

اتحاد كامل بین معنی دو واژه ...........30

نتیجه تطور صوتی نبودن...................30

كاربردهای ترادف........................31

تأكید و مبالغه ...........................31

توسعه فصاحت و بلاغت از نظر دكتر صبحی صالح................32

ابن یعیش .............................33

به كارگیری تعابیر مختلف.........................33

سیوطی.........................34

ابن فارس .......................34

ابوبكر باقلانی..................34

مسئله ترادف ...........................35

فصل دوم: علل به وجودآمدن لغات مترادف...............36

اسباب ترادف ...................................37

گویش های مختلف از نظر ابن جنی ....................37

تعریف سیوطی ........................................38

تعریف راغب اصفهانی .................................38

تعریف ترنچ .............................39

نظر دكتر رمضان عبدالتواب ...................................39

تعریف علی عبدالواحد وافی .............................39

تعریف ابن فارس .............................................40

کلمات دخیله و تعریب ......................................40

نظریه ابوحاتم ..................................................... 41

نظریه خفاجی ..........................................................41

نظریه اولمان ................................................................41

صفت ....................................................42

نظریه سیبویه، عکبری، ابن فارس ..............................................42

نظریه قاضی ابوبکر ابن العربی ..................................................................43

نظریه علی الجارم.................................................................................43

نظریه دکتر ابراهیم انیس ..............................................................43

شرح لغت و معاجم لغوی ...........................................................44

نامگذاری با ذوق شاعری یا تعبیرات شخصی ..................................46

نظریه نولدکه ...................................................................46

نسبت .........................................................................47

نظریه علی الجارم ..............................................................47

موسیقی کلام ..................................................................................47

نظریه دکتر ابراهیم انیس ........................................................47

حذف ................................................................................48

عدم تمایز بین مطلق و مقید ....................................................48

کنایه.................................................................................................48

کنیه .....................................................................................49

مرور زمان و تحمل معنای جدید .................................................49

فخر فروشی و مباهات به جمع کردن مترادفات.......................50

تطور صوتی .............................................50.

تداخل لغات ..........................................................................................51

إبدال ..........................................................................................51

قلب ................................................................................52

إتباع .........................................................................................................53

تطور دلالی ............................................................................................54

تخصیص عام .......................................................................................54

مجاز ...........................................................................................................55

مجاورت ...........................................................................................................55

نظریه احمد بن فارس ................................................................................56

فصل سوم : نظرات لغت شناسان درباره ترادف ........................................................................57

موافقین پدیده ترادف ................................................................................................58

نویسندگان کتابهای فعلتُ و أفعلتُ ...............................................................................................65

مؤلفین مشهور رساله‌های فعلتُ و أفعلتُ .....................................................................................65

زیاده روی درموضوع ترادف ..........................................................................................................66

نظریه ابن فارس ...........................................................................................................................67

نظریه ابن خالویه و ابوعلی الفارسی ..............................................................................................67

مخالفین وجود ترادف ...................................................................................................................68

نظریه ابن الأعرابی .....................................................................................................................68

نظریه احمد ابن یحیی ثعلب .........................................................................................................68

نظریه دکتر رمضان عبدالتواب ......................................................................................................69

نظریه ابوعلی فارسی ....................................................................................................................69

نظریه ابن درستویه .......................................................................................................................69

نظریه ابوالحسین احمد ابن فارس ...............................................................................................70

نظریه ابوهلال عسکری ..................................................................................................................71

نظریه خَطابّی ................................................................................................................................75

نظریه مرزوقی ..............................................................................................................................75

نظریه ثعالبی ................................................................................................................................76

نظریه راغب اصفهانی ...................................................................................................................78

نظریه ابوالبرکات الأنباری .............................................................................................................78

نظریه اجدابی ...............................................................................................................................79

نظریه ابوالفتح المطرزی ..............................................................................................................79

نظریه قاضی بیضاوی ....................................................................................................................79

مجموعه های فروق اللغوی ............................................................................................................79

کفایت یک اسم برای یك مسمّی .................................................................................................80

نظریه ابن درستویه و ابوعلی فارسی و امام فخررازی ....................................................................81

نظریه تهانوی .......................................................................82

نظریه فرهنگستان زبان قاهره ....................................................................................................83.

نظریه خانم دکتر بنت الشاطی .....................................................................................................84

نظرات نویسندگان و محققان معاصر زبان عربی ...........................................................................84

نظریه دکتر شوقی ضیف ..............................................................................................................85

نظریه دکتر ابراهیم انیس .............................................................................................................86

نظریه دکتر رمضان عبدالتواب .....................................................................................................86

نظریه دکتر احمدمختارعمر .....................................................87

نظریه دکتر محمد کمال بشر ...............................................................87

نظریه استاد حفنی ناصف .........................................................88

نظریه استاد علی الجارم .................................................................................88

نظریه دکتر طه حسین ................................................................................89

نظریه استاد احمد انیس .............................................................89

نظریه دکتر محمد المبارک ..................................

عبدالواحد ......................................................90

نظریه دکتر فتح الله صالح علی المصری ..................................91

نظریه دکتر صبحی صالح ....................................................91

نظر زبان شناسان معاصر .........................................................92

نظریه پالمر ....................................92

نظریه بلوم فیلد ........................................92

نظریه فیرث ................................93

نظریه لهرر ..................................93

نظریه ریچارد ترنچ ......................................93

نظریه پروفسور کالینسون ...............................94

نظریه اولمان ........................................95

نظریه لافین ......................96

فصل چهارم : پیرامون ترادف در قرآن ..........................................97

نظر منکرین ترادف واژه های قرآنی .............................................97

نظریه ابن الأعرابی ..............................................................97

نظریه ابوهلال عسکری ............................................................98

نظریه راغب اصفهانی .....................................................................98

نظریه دکتر محمد مندور .............................................................................99

قائلین وجود واژه های مترادف در قرآن .....................................................100

نظریه بدرالدین زرکشی و نمونه هایی از آیات قرآن .....................................100

نظریه دکتر ابراهیم انیس و آیات مترادف .............................101

نظریه الواحدی درباره آیه 104 سوره بقره ....................................................102

رد نظر وجود ترادف در واژه های قرآنی..................................................103

نظر دکتر صبحی صالح ..............................................................................103

فصل پنجم : تحلیل ها و قضاوتهای نهایی ................................................107

واژه لغت (لغت با توجه به شواهد قرآنی) .............................................107

ترادف تام یا انطباق خلاف اصل است .................................................109

نظریه ارسطوا .....................................................................109

ترادف به صورت سرشت لغت و طبیعت آن ، درکاربرد وجود دارد .................110

عموماً از سه دسته از مترادفات استفاده می شود ................................................111

الأمر بین الأمرین ......................................................................112

نظریه علامه ابن تیمیّه .............................................................................112

خاتمه ......................................112

نظریه خطابی و دکتر مندور .....................................................112

پیوست شماره یك : «الترادف فی الحقل القرانی» «الترادف فی اسماء القران» .........................113

پیوست شماره دو : «الترادف فی الافعال» ....................................................145

منابع و مأخذ ....................................................169

خلاصه رساله به زبان انگلیسی