ضروریات عقد وقف

«خلاصه ای بر وقف»

«ضروریات عقد وقف»

1) مال وقف باید از دارایی شخص خارج شود یعنی حبس گردد تا مورد نقل و انتقال قرار نگیرد.

2) حبس مال باید دایمی باشد تا با گذشت زمان وضعیت ثابتی داشته باشد.

3) مالی كه وقف شد، به خودی خود اداره آن ممكن نیست بنابراین سازمان یاشخصی باید مسئولیت اداره آن را بر عهده گیرد.

4) وقف باید برای امور مشروع و با نیت خیرخواهانه باشد.

«خصوصیات واقف»

1) «واقف» كسی است كه مالی را كه در مالكیت دارد وقف می كند. همان طور كه برای انجام معامله، اهلیت طرفین معامله (رشد، عقل، بلوغ) ضروری است برای وقف اموال نیز برخورداری از این خصوصیت الزامی می باشد. در عقد وقف پس از آن كه مال به تصرف موقوف علیهم (كسانی كه وقف به نفع آنها می شود) داده شد، عمل وقف تمام و كامل می گردد.

شاید علت آن كه تصرف موقوف علیهم موجب كامل شدن این عمل حقوقی می شود، آن است كه واقف فرصتی داشته باشد تا عملاً خروج رایگان مال خود را به چشم خود ببیند تا چنان چه به عللی منصرف شد، بتواند از آن انصراف نماید.

2) واقف باید مالك مالی باشد كه آن را وقف  می كند (لا وقف الا فی ملك) زیرا به موجب وقف، مال از دارایی شخص خارج می شود. هم چنین واقف می تواند مالی از اموال خود را كه دیگری به طور موقت از منافع آن استفاده می كند مانند ملك اجاره‌ای خود یا ملكی كه مالك هم جواز در آن حق ارتفاق دارد را هم وقف  نماید (مشروط بر آن كه با وقف به حق هم جوار آسیبی نرسد).

3) واقف باید مالی را وقف كند كه با استفاده از منافع، عین مال از بین نرود، بنابراین وقف مواد غذایی كه با مصرف آن عینی باقی نمی‌ماند، صحیح نمی‌باشند.

«اقسام وقف»

كسی كه مال برای استفاده او وقف می گردد (موقوف علیه) یا خاص است یا عام.

1) موقوف علیه خاص: یعنی تنها اشخاص معینی و محصوری كه در وقف  نامه از آن‌ها نام برده شده می توانند از منافع وقف استفاده نمایند مانند: وقف  بر اولاد، بستگان، خدمه و غیره.

2) موقوف علیه عام: در وقف عام همه یا بخشی از افراد جامعه موضوع وقف  هستند و از منافع آن استفاده می كنند مانند وقف مساجد، معابر، مدارس، پل، بیمارستان و غیره. در وقف  عام خود واقف هم می تواند به عنوان یكی از افراد جامعه از منافع وقف استفاده نماید.

برای وقف  نمی‌توان ما به ازاء تعیین كرد بدین معنی كه واقف مالی را وقف كند مشروط بر آن كه موقوف علیه در مقابل آن مالی را ببخشد یا مخارج او را بدهد.

وقف اموال با نیت نامشروع نافذ نیست چون همان طور كه قبلا بیان گردید، وقف باید با نیت خیر و مشروع باشد. چنان چه كسی برای فرار از دین مال خود را وقف  نماید، نافذ نیست مگر آن كه طلبكار با وقف موافقت نماید كه در این صورت وقف دارای اعتبار حقوقی خواهد شد.

«متولی و ناظر»

اداره وقف بر عهده «متولی» و «ناظر» است. وظیفه متولی تصمیم گیری و اجرا است اما ناظر همان طور كه از نامش پیداست، نقش بازرسی و نظارتی دارد.

متولی:

متولی در جریان وقف  اموال از طرف واقف تعیین می شود بنابراین پس از تحقق وقفف واقف حق تعیین متولی را ندارد.

واقف می تواند خود را متولی قرار دهد ولی در هر صورت تولیت متولی باید از طرف اداره اوقاف گواهی شود. در صورت اختلالات در این مورد، مراتب در دادگاه مطرح و قابل رسیدگی خواهد بودد.

متولی حق دارد كه این سمت را قبول یا رد كند اما چنان چه سمت تولیت را پذیرفت، دیگر حق ندارد استعفا دهد.

واقف و حاكم نمی‌توانند متولی را عزل نمایند یعنی عزل متولی امكانپذیر نمی‌باشد و چنان چه متولی در عمل و مدیریت وقف مرتكب خیانت در امانت گردد و از صفت عدالت خارج شود، از طرف دادگاه امینی به او ضمیمه می گردد. البته در یك صورت عزل متولی ممكن است و آن در صورتی است كه در وقف نامه قید شده باشد كه در صورت عدم عدالت یا خیانت در امانت متولی، واقف یا حاكم حق عزل او را دارد. هم چنین ممكن است واقف در وقف نامه، وصف خاصی را در مورد متولی شرط كرده باشد. پس چنان چه آن وصف از بین برود، سمت متولی نیز خود به خود از او سلب خواهد شد. مثلا ممكن است واقف در وقف نامه قید نماید كه متولی حتماً باید متاهل باشد پس چنان چه متولی همسرش را طلاق دهدف وصف خاص مورد نظر واقف دیگر وجود ندارد و متولی خود به خود از سمت خود عزل خواهد شد.

تولیت سمتی است كه واقف به متولی می دهد بنابراین متولی نمی‌تواند از خود سلب تكلیف و مسئولیت نموده و آن را به دیگری واگذار كند؛ البته متولی برای ادارة‌ امور می تواند در یك صورت وكیل بگیرد و آن در حالتی است كه در وقف  نام «شرط مباشرت» نیامده باشد یعنی چنان چه واقف در وقف نامه صرفاً متولی را مقید به انجام و اداره امور وقف نكرده باشد، او می تواند برای اداره امور وكیلی انتخاب نماید و البته وكیلی كه متولی انتخاب می كند، باید توانایی انجام امور را داشته باشد، چنانچه اداره اوقاف تشخیص دهد كه وكیل تواناییهای لازم را ندارد، به متولی تكیف می كند كه وكیل را تعویض نماید.

متولی برای اداره موقوفه مستحق گرفتن اجرت است بنابراین چنان چه واقف در وقف نامه خود اجرتی برای متولی تعیین كرده باشد، همان میزان چه كم باشد و چه زیاد به او پرداخت می گردد اما چنان چه دستمزدی تعیین نكرده باشد، متولی مستحق دریافت اجرت المثل می باشد. البته واقف می تواند خودش متولی وقف باشد و برای اداره موقوفه برای خود اجرتی تعیین نماید ولی نباید میزان اجرت آن قدر زیاد باشد كه این تصور را ایجاد نماید كه واقف برای فرار از دین یا مالیات، مال خود را وقف نموده تا به این وسیله ضمن حفظ مالكیت خود از منافع آن استفاده نماید كه در این صورت چنین وقفی را باید باطل دانست.

واقف می تواند یك یا چند نفر را برای اداره موقوفه تعیین نماید كه به طور مستقل یا دسته جمعی موقوفه را اداره نمایند یا متولی ای تعیین نماید كه همراه خودش یا بدون او موقوفه را اداره نماید. چنانچه واقف چند متولی تعیین نمود كه هر یك به طور مستقل موقوفه را اداره نمایند، اقدام هر یك از متولیان اعتبار دارد و هر یك از آن‌ها كه زودتر اقدامی انجام دهد، آن عمل معتبر است. در این حالت فوت یا جنون هر یك از آن‌ها در تولیت بقیه خلل وارد نمی‌كند.

چنانچه وظیفه متولیان به صورت مشترك باشد، هیچ یك به تنهایی نمی‌توانند اقدامی انجام دهد چرا كه انجام این كار اقدامی فضولی محسوب می شود. بنابراین كلیه امور باید به صورت مشترك و توسط همه آن‌ها صورت گیرد و چنانچه یكی از آن‌ها فوت نماید یا محجور گردد، در صلاحیت دیگران تأثیرگذار خواهد بود.

منابع:

1. دكتر ناصر كاتوزیان، عقد معین، جلد سوم (عطایا)، نشر یلدا، تهران 1369.
2. دكتر ناصر كاتوزیان،‌دورة مقدماتی حقوق مدنی، جلد اول.
3. دكتر سید حسن امامی،‌حقوق مدنی،‌جلد اول،‌انتشارات اسلامیه، چاپ 14، 1373
4. دكتر سید حسن امامی،‌حقوق مدنی، جلد دوم، انتشارات اسلامیه، چاپ 14، 1373.
5. شهید اول، لمعه دمشیقه،‌جلد اول- انتشارات دارالفكر، چاپ 3، 1374.
6. احمد شمس (وكیل پایه یك دادگستری)،‌نظام حقوقی، نشر دادگستر، چاپ اول، 1376
7. نشریه داخی كانون و كلای دادگستری
8. مجلات حقوقی
9. مقاله‌ای از روزنامه ایران

10. دكتر عهید، فرهنگ زبان فارسی، چاپ 3

11. قانن مدنی

12. قانون مدنی در نظم حقوقی كنونی دكتر كاتوزیان

13. حقوق مدنی (وقف)                 مصطفی عدل

14. دانشنامه حقوقی جلد 4             دكتر محمد جعفر جعفری لنگرودی

15. شرح قانون مدنی (وقف)           حائری شاه باغ

16. قانون مدنی (وقف)                   حائری شاه باغ

17. قانون مدنی (وقف)                   محمد بروجردی

18. جواهر الكلام جلد 28              شیخ محمد حسن نجفی

19. تذكره جلد 2 (وقف)                علامه حلی

20. مسالك جلد 1                          شهید ثانی

21. تحریر الجمله جلد5                  شیخ محمد حسن كاشف العطاء

22. عروه الوثقی (ملحقات) جلد 2              سید كاظم طباطبایی

23. قانن تشكیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 1363.

24.  بازدید از سازمان وقف و امور خیریه (واحد مركزی) واقع در خیابان نوفل لوشاتو.

25. بازدید از كتابخانة افراده صالح

26. بازدید از كتابخانة حسینیه ارشاد

27. تبصره المتعلمین فی احكام الدین          علامه حلی       كتابفروشی اسلامیه

28.  حقوق به زبان ساده (7)در موضوعات مدنی قوه قضائیه معاونت آموزش و تحقیقات